Z dniem 13 października weszły w życie przepisy wprowadzające Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR) – system, w którym gromadzone i przetwarzane są informacje o beneficjentach rzeczywistych, tj. osobach fizycznych sprawujących bezpośrednią lub pośrednią kontrolę nad spółką.
Jednym z głównych zadań CRBR jest przeciwdziałanie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Posiadanie dokładnych i aktualnych danych o beneficjentach rzeczywistych ma według ustawodawcy kluczowe znaczenie dla zwalczania tych zjawisk, ponieważ uniemożliwia przestępcom ukrycie swojej tożsamości w skomplikowanej strukturze korporacyjnej. Publiczny charakter rejestru, umożliwiający każdemu nieodpłatny dostęp do informacji o beneficjentach rzeczywistych, ma w zamierzeniu zapewnić również większą kontrolę informacji przez społeczeństwo obywatelskie oraz przyczyniać się do zwiększenia zaufania do rynku finansowego i uczestników obrotu gospodarczego.
Rejestr gromadzi dane dotyczące beneficjentów rzeczywistych spółek:
- jawnych,
- komandytowych,
- komandytowo-akcyjnych,
- z ograniczoną odpowiedzialnością;
- prostych spółek akcyjnych (od 1 marca 2020 r.)
- akcyjnych, z wyjątkiem spółek publicznych;
Poza osobami, które sprawują bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad spółką lub osobami, w imieniu których są nawiązywane stosunki gospodarcze lub jest przeprowadzana transakcja okazjonalna, w CRBR muszą znaleźć się:
- Osoby fizyczne posiadające ponad 25 % ogólnej liczby udziałów lub akcji spółki;
- Osoby fizyczne dysponujące ponad 25 % ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym spółki, także jako zastawnik albo użytkownik, lub na podstawie porozumień z innymi uprawnionymi do głosu;
- Osoby fizyczne kontrolujące spółki, które z kolei mają więcej niż 25% ogólnej liczby udziałów lub akcji spółki, lub łącznie dysponującą więcej niż 25% ogólnej liczby głosów w organie spółki, także jako zastawnik albo użytkownik, lub na podstawie porozumień z innymi uprawnionymi do głosu.
Należy zwrócić uwagę, że w przypadku międzynarodowych grup kapitałowych o rozsianej strukturze właścicielskiej lub podmiotów dominujących o specyficznej konstrukcji prawnej wykonanie tego obowiązku może być niemożliwe lub utrudnione. W takim przypadku za beneficjentów rzeczywistych uznawane mogą być osoby fizyczne zajmujące wyższe stanowiska kierownicze w strukturze podmiotu dominującego w danej grupie kapitałowej.
Dane do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR) zgłasza wyłącznie osoba uprawniona do reprezentacji spółki. Zgłoszenie do CRBR składa się bezpłatnie w formie elektronicznej na stronie internetowej https://www.podatki.gov.pl/crbr/. Spółki, które zostały wpisane do KRS przed dniem wejścia w życie przepisów dotyczących Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych (13 października 2019 r.), mają obowiązek zgłosić informacje o beneficjentach rzeczywistych do 13 kwietnia 2020 r. Podmioty, które zostały wpisane do KRS po 13 października 2019 r., mają obowiązek zgłosić dane beneficjenta rzeczywistego nie później niż w terminie 7 dni od dnia wpisu do KRS.
Stworzenie rejestru stanowi realizację przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 z 20 maja 2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu (tzw. IV dyrektywa AML).
Niepokojący jest jednak brak odpowiedniej kampanii informacyjnej skierowanej do firm i osób, których rejestr będzie dotyczyć. Mając na uwadze sankcje grożące za niedokonanie wpisu, uświadomienie przedsiębiorców o konieczności jego dokonania wydaje się być niezbędne. Może to prowadzić do sytuacji, w której na przedsiębiorców niewpisanych na czas do rejestru nakładane będą gigantyczne kary pieniężne sięgające nawet miliona złotych, bez jednoczesnego wskazania, jakimi kryteriami ma się kierować organ nakładający karę przy jej wymierzaniu.
Jednocześnie osoba dokonująca zgłoszenia (członek zarządu/wspólnik) informacji o beneficjentach rzeczywistych i ich aktualizacji ponosić będzie odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną zgłoszeniem do Rejestru nieprawdziwych danych, a także niezgłoszeniem w ustawowym terminie danych i zmian danych objętych wpisem do Rejestru, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą osoba dokonująca zgłoszenia informacji o beneficjentach rzeczywistych i ich aktualizacji nie ponosi odpowiedzialności.
Nadto pojawia się pytanie stanowiące zagwozdkę szczególnie dla mniejszych przedsiębiorców, dotyczące kwestii, kogo właściwie należy do rejestru wpisać. Definicja beneficjenta rzeczywistego, którą znaleźć można w art. 2 ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, jest skomplikowana i dyskusyjna. W niektórych sytuacjach ustalenie rzeczywistego beneficjenta może okazać się skomplikowane – tak może być chociażby w przypadku spółek z rozproszonym akcjonariatem. Podobne problemy mogą wystąpić też w przypadku podmiotów, w których udział mają osoby z zagranicy lub spółek, gdzie występuje kilku akcjonariuszy posiadających równe udziały. Może się również okazać, że zgłoszenie jednego beneficjenta nie wystarczy i konieczne będzie np. zgłoszenie wszystkich udziałowców. Z tego powodu należy, wg dzisiejszych interpretacji i wątpliwości, rozważyć dla bezpieczeństwa zgłoszenie możliwie najwięcej osób – od akcjonariuszy po udziałowców, a nawet menedżerów i zwykłych pracowników spółek. Zgłoszenie jest bowiem bezpłatne, a zgłoszenie nadliczbowych beneficjentów nie wiąże się z żadnymi sankcjami. Odrębną kwestią jest oczywiście to, jak wpływa to na pewność obrotu oraz zaufanie do państwa.
Niestety na obecną chwilę tak istotne zagadnienia pozostają niewyjaśnione. Należy czekać i mieć nadzieję, że Ministerstwo Finansów opracuje dokładniejsze wskazówki dla przedsiębiorców, a ponadto zdecyduje się podjąć działania mające na celu dotarcie informacji do wszystkich zainteresowanych.